شاید هنر خوشنویسی کم کم رو به فراموشی می رفت. یکی از کسانی که تلاش های بسیاری را برای حفظ این هنر ارزشمند ایرانی کرده است ، استاد احمد پیله چی قزوینی است.

کسی که خط نستعلیق و خط شکسته را به زیباترین شکل ممکن تحریر می کند و نام خود را در تاریخ خوشنویسی ماندگار کرده است. به همین خاطر در مجموعه «خط و قلم» بر آن شدیم تا مصاحبه ای را با این بزرگ مرد عرصه خوشنویسی قزوین و ایران ترتیب دهیم. به شما پیشنهاد می کنیم که در ادامه با ما همراه باشید.

استاد احمد پیله چی قزوینی صحبت های خود را این گونه آغاز کرد: «برای ارتباط با هنر جهانی حتما نیاز به زبان جهانی و یا زبان کشورهای اسلامی است. ما بیست و شش کشور اسلامی داریم که در آن ها خوشنویسی رواج دارد. اگر ما بخواهیم خط نستعلیق را که در این کشورها مهجور مانده رونق دهیم، نیازمند آن هستیم که با اهالی آن کشورها هم کلام شویم.

در واقع لازمه کار خوشنویسی این است که یا به زبان عربی و یا به زبان انگلیسی تسلط داشته تا بتوانیم با هنرمندان کشورهای مختلف ارتباط برقرار نماییم. در این صورت نیازی به مترجم هم نبوده و خود شخص می تواند صحبت هایش را به طور کامل انتقال دهد. این جزء مواردی است که باید در دانشگاه یاد گرفت؛ چرا که انجمن خوشنویسان فقط خطاطی را آموزش داده و حتی شیوه تعلیم را هم یاد نمی دهد.»

پیله چی صحبت هایش را به این شکل ادامه می دهد: «کسی که می خواهد خوشنویسی را آموزش دهد لازم است که بسیاری از چیزها را در رابطه با تعلیم و تربیت بداند. من چون رشته دانشگاهی ام ادبیات فارسی و گرایش دبیری بوده، نزدیک به 24 واحد تعلیم، تربیت و روانشناسی پاس کرده و دوره آن را گذرانده ام. این ها چیزهایی است که در آموزش خوشنویسی بسیار کاربرد دارد.

یک هنرجو قبل از شروع کار باید توسط استاد آنالیز شود. در واقع می توان گفت استادی موفق است که روانشانسی قوی داشته باشد. یاد دادن الفبا را همه بلدند، ولی تعلیم و تربیت را همراه آموزش ها منتقل نمی کنند.»

از ایشان خواستیم تا خودشان را به طور کامل معرفی کرده و شرح حال مختصری از فعالیت های هنری شان را بیان کنند. آغاز صحبت هایشان به این ترتیب بود: « من احمد پیله چی قزوینی هستم، که در باب هنر این انتساب شهر و زادگاه می تواند حکایت از مردمان خوب و هنرپرور آن خطه داشته باشد. در باب علم هم این رسم علما است که به دنبال نام خانوادگیشان، اسم شهر را هم ذکر می کنند. – حتی میرعماد حسنی قزوینی هم در انتهای آثارش انتساب خود به شهر قزوین را می نوشت – در مهرماه سال 1339 در شهر قزوین (خیابان فردوسی، کوچه امیر امجد) و در خانواده ای علاقمند به هنر که پیشینه هنر، خوشنویسی و علم در آن وجود داشت، به دنیا آمدم.

در خانه ای بسیار بزرگ که اتاق های زیادی داشت، همراه با دیگر اقوام زندگی می کردیم. از طریق پسرعموهایم که در سپاه دانش مشغول به فعالیت بودند، خواندن و نوشتن را در سن پنج سالگی آموختم. به همین خاطر هم بود که علاقمندی من به خوشنویسی از همان سنین پایین آغاز شد. مثلا هنگامی که مسابقه خطی بین برادرم و پسر عموهایم رخ می داد، من هم شریک قافله بودم و قلم به دست گرفتن را تجربه کردم.»

این هنرمند بزرگ قزوینی دوره تحصیل خود را هم این چنین توصیف می کند: «در دوره ابتدایی و راهنمایی هم معلمین خوبی داشتم که مرا تشویق به خوشنویسی می کردند. حرفه ای ترین آن ها مرحوم آقا سید علی رفیعی قزوینی (برادر علامه بزرگ رفیعی قزوینی) بود که تاثیر بسیار زیادی بر روی من داشتند. ایشان پنج شنبه عصرها کلوپی را در مدرسه محمد قزوینی دایر کردند که علاقمندان به خط از جمله خود من مشتاق برگزاری آن بودیم. پس از گذشت یک سال به تشویق مدیر مدرسه ام تصمیم گرفتم در مسابقات شهری و دانش آموزی شرکت کنم که در همان سال در قزوین رتبه اول را به دست آوردم. یکی از برگزارکننده های مسابقه که مرحوم استاد ابوالحسن محصص مستشاری بودند، زمانی که خط مرا دیدند، شروع به تعریف و تمجید کردند.

ایشان فرمودند قرار است انجمن خوشنویسان قزوین کلاس هایی را برگزار کنند که همراه با ارائه مدرک است. به این ترتیب شروع رسمی فعالیت های من در انجمن خوشنویسان از دی ماه سال 1354 بود. پس از آن دوره عالی را نزد استاد محصص گذراندم و همزمان با آن استاد رفیعی هم خط شکسته نستعلیق را به بنده آموزش می دادند.»

استاد پیله چی شروع شرکت در کلاس های استاد امیرخانی را این گونه شرح می دهد: «پس از آن بود که آوازه استاد امیرخانی در تهران به گوش من رسید. بسیار مشتاق بودم که در کلاس های ایشان شرکت کنم. به همین خاطر در دوره دبیرستان با جمع کردن پول های تو جیبی به این کلاس ها می رفتم. آن زمان در یک کلاس استاد کیخسرو خروش و استاد امیرخانی هم زمان تدریس داشتند. در جلسه اول، ابتدا من آثارم را به استاد خروش نشان دادم و ایشان شروع به تعریف و تمجید کردند. زمانی که استاد امیرخانی وارد کلاس شدند، استاد خروش مرا صدا زدند تا پیش ایشان بروم. نمونه های خطم را به استاد نشان دادم و این استاد بزرگوار هم مرا تشویق کرده و مورد لطف خود قرار دادند.

استاد امیرخانی هم از بنده به عنوان یک تحفه و پدیده که از شهر قزوین به آن جا رفته بودم، یاد کردند. به این ترتیب تا یک سال من هر هفته در این جلسات شرکت می کردم و به هنر آموزی و رفع اشکال مشغول بودم. البته آن زمان تشخیص نمی دادم که هم زمان با دو استاد کار کردن ممکن است مشکلاتی ایجاد کند، به همین خاطر پس از مدتی به طور خاص شاگرد استاد امیرخانی شدم و نمونه های خطم را به محضر ایشان می بردم. البته استاد امیرخانی هیچ باور و نگاه من را نسبت به استاد قبلی تخریب نکرده و همواره از راهکارهای استاد خروش به جهت بهبود خط استقبال می کردند.»

ایشان در ادامه خاطر نشان کردند: «پس از انقلاب به دلیل حکومت نظامی در قزوین نتوانستم در امتحان ممتاز خوشنویسی شرکت کنم و این امر به بعد از انقلاب موکول شد. سپس به خدمت سربازی رفتم و در روزهای مرخصی نمونه های خطم را پیش استاد امیرخانی می بردم. نکته جالب این بود که در تمام این دوران ایشان با روی خوش و با استقبال دست خط مرا می دیدند و راهنمایی های لازم را ارائه می دادند. به سبب علاقه من به آثار قدما واندک اندک به خریدن این آثار مشغول شدم و پس از مدتی مجموعه دار آثار قدیمی شدم. همچنین ایشان پیشنهاد دادند که به سبب این علاقه بهتر است از روی آثار قدما مشق کنم.»

از استاد پیله چی خواستیم تا از سال های ابتدایی تدریسش بگوید که ایشان به این ترتیب توضیح دادند: «پس از گذشت سال ها روند یادگیری ادامه داشت تا آن که شوق تدریس و یاد دادن هم در من بروز پیدا کرد.
به طوری که از سال 1356 زمانی که من مدرک عالی خوشنویسی داشتم، در انجمن خوشنویسان قزوین مشغول به تدریس شدم. در همان زمان یکی از چهار مدرسی بودم که به دبیران خوشنویسی دبیرستان های قزوین آموزش های ویژه می دادیم. به همین خاطر می توانم بگویم بیش از چهل سال است که در وادی تعلیم و تعلم به فعالیت مشغول هستم که حاصل آن چند نسل خوشنویس توانمند است که در حال حاضر هر کدام از آن ها به نوعی مشغول به فعالیت خوشنویسی هستند. لازم به ذکر است که رسیدن به درجه استادی در خوشنویسی کار بسیار سختی است و سال های زیادی باید زمان صرف شود تا به این مهم دست یافت.»

این استاد خوشنویس در رابطه با قزوین که پایتخت خوشنویسی ایران است، می گوید: «سال های بسیار زیادی کار شده است تا قزوین به عنوان پایتخت خوشنویسی ایران انتخاب شود و استاد محصص مستشاری به عنوان احیاگر خوشنویسی نوین حق بزرگی به گردن این هنر دارند. خوشنویسی مدرن قزوین که در حال حاضر صدها نفر از هنرمندان در آن مشغول به فعالیت هستند، حاصل همان کشت و زرعی است که ایشان انجام دادند و تا ابد هم این حق از ایشان گرفته نخواهد شد. حتما و در تمام طول تاریخ از نام این بزرگوار به عنوان احیا کننده خوشنویسی نوین یاد خواهد شد و قطعا بسیاری از علاقمندان رهرو راه ایشان خواهند بود.

به طور کلی زحمت های بسیاری کشیده شده است که قزوین این نام بزرگ را سالیان سال با خود همراه داشته باشد و امیدوارم که در سال های آینده هم به همین شکل باقی بماند. البته آینده در گرو آیندگان است و بسیار مشکل است که ما بتوانیم افتخارات حال و گذشته را نگه داریم و آن ها را به سمت جلو هدایت کنیم. جبر زمانه، نگاه مسئولین، وضعیت اقتصادی و بسیاری از چیزهای دیگر در این امر دخیل است.»

پیله چی در ادامه می گوید: «هم زمان با تعلیم خوشنویسی، در قسمت های دیگر هم فعالیت داشتم؛ حضور در مسابقات کشوری و برون مرزی، تشکیل نمایشگاه های داخلی و خارجی، حضور پررنگ در فعالیت های هنری و… جز این فعالیت هاست. بعد در دوره دانش آموزی، در یک مسابقه کشوری که به مناسبت پنجاهمین سال سلطنت پهلوی برگزار شد، شرکت کرده و رتبه نخست را به دست آوردم که جایزه آن شامل وجه نقد، لوح تقدیر و بورسیه تحصیلی بود. پس از انقلاب بسیاری از هنرمندان همراه با مردم مشغول به ارائه خدمات خوشنویسی شدند.

شعار نویسی های قبل از انقلاب در حکومت نظامی که شبانه انجام می گرفت، پلاکارد نویسی ها بعد از پیروزی انقلاب، کارهای مرتبط با شهدا، پس از آن هم حضور در قسمت فرهنگی و رزمی جبهه و…. از جمله فعالیت های من بود. به طور کلی سعی می کردم هم زمان و در هر دو جبهه نظامی و فرهنگی در خدمت مردم باشم.»

از استاد پیله چی خواستیم تا در رابطه با عناوین و افتخارات داخلی و خارجی را که کسب کرده اند برای ما توضیح دهند که ایشان فرمودند: « در آخرین دوره مسابقات کشوری دهه فجر رتبه نخست را به دست آوردم. همچنین در مسابقات یادواره رحلت امام خمینی نیز موفق به کسب رتبه اول شدم. همین طور در جشنواره خوشنویسی فرهنگسرای بهمن که با نام «آیینه هنر در اندیشه انقلاب» برگزار شد نیز چند دوره به مقام اول رسیدم. از مهم ترین این مسابقات جشنواره خوشنویسی بین المللی جهان اسلام در ایران بود که در طی چهارسال دوبار برگزار شد و من در هر دو دوره جز برگزیده گان خط نستعلیق بودم.

افتخار دیگر من این است که بعد از اتمام جنگ تحمیلی هنرمندانی را که در طی هشت سال دفاع مقدس همگام با حرکت انقلابی رزمندگان، کارهای متناسب با آن حال و هوا را انجام داده بودند، معرفی کردند که بنده هم جز ده هنرمند برتر آن دوران معرفی شدم و لوح زرین دست خط امام خمینی (ره) به من اهدا شد. به طور کلی مسابقات بی شماری بود که در سطح کشوری شرکت کرده ام و در اکثر آن ها در جایگاه نخست قرار داشتم.»

در رابطه با جشنواره ها و نمایشگاه های برون مرزی هم استاد پیله چی اضافه کرد: « باید بگویم که تقریبا در تمامی آن نمایشگاه ها شرکت کردم . همچنین در سال 1356 در نمایشگاهی که کشور پاکستان و با همکاری ایران برگزار شد، بنده و استاد محصص در آن شرکت کردیم. من با پانزده سال سن به عنوان کوچکترین شرکت کننده در این نمایشگاه حضور داشتم و نمونه دست خط من در کاتالوگ چاپ شد.

بیست سال پس از آن من به یک نمایشگاه انفرادی در لاهور پاکستان دعوت شدم و اظهار داشتم که من در20 سال گذشته در یک نمایشگاه در همین سالن شرکت کردم؛ آن ها متعجب شدند و از من پرسیدند که مگر شما چند سال دارید؟ گفتم سن من به قدمت تاریخ خوشنویسی در ایران است.»

از جمله مهم ترین فعالیت های برون مرزیشان هم به موارد زیر اشاره کردند: پس از انقلاب و پایان جنگ تحمیلی رایزن های فرهنگی ایران و کشورهای مختلف نمایشگاه هایی را ترتیب دادند که من در آن ها حضور داشتم. فعالیت های برون مرزی من شامل برگزاری دو نمایشگاه در پاکستان، برگزاری نمایشگاه اختصاصی در دبی به مدت 21 روز، برگزاری نمایشگاه انفرادی در هامبورگ آلمان (بدون حضور من)، حضور در نمایشگاه 2500 سال هنر و فرهنگ ایران در پاریس، برگزاری نمایشگاه در کشورهای اردن، انگلستان و…، حضور در هفته قرآنی در ماه مبارک رمضان در شهر استکهلم سوئد، حضور در اکسپوی 2010 شانگهای در کشور چین و برگزاری ورکشاپ خوشنویسی که استقبال بسیار خوب و ویژه ای از آن شد. همچنین حضور در کشور تانزانیا و زنگبار (که در حال حاضر با تانزانیا ادغام شده است) در دهه کرامت رضوی و برگزاری وورکشاپ خوشنویسی و حضور در نمایشگاه های خوشنویسی کشور ترکیه و عراق و…»

این هنرمند نامی قزوینی به توضیح فعالیت های جنبی خوشنویسی پرداختند و گفتند: «در بخش فعالیت های جنبی هم سعی کردیم همراه با آموزش و تربیت نسلی توانمند از خوشنویسان، برای قزوین هم به عنوان پایتخت خوشنویسی ایران زیرساخت های مختلفی را فراهم کنیم که در این راه مشکلات زیادی هم وجود دارد. برای مثال اگر قزوین را به عنوان پایتخت خوشنویسی ایران می شناسند، چرا یک هتل در خور و پنج ستاره مناسب در آن ساخته نشده است، یا یک باند فرودگاه برای رفت و آمد مسافران بین المللی وجود ندارد. این ها چیزهایی است که به هنرمندان مربوط نمی شود و در حیطه کار مسئولین است. البته آن چه که مهم است این است که با نبود این امکانات قزوین را به این جایگاه ارزشمند رسانیده ایم.

همچنین برگزاری نشست های تئوری و کارگاه های عملی راجع به سیاه مشق، خط شکسته نستعلیق، تاریخ خوشنویسی و…. هم از جمله فعالیت های انجام شده در قزوین است که استادان بزرگی در سرسار ایران و کشورهای مختلف در آن حضور داشتند. همچنین خوشنویسان قزوینی نیز در این مدت توانستند آثار خود را زیباتر و پویاتر کنند.»

وی در ادامه افزود: « ما تلاش کردیم قزوین نخستین شهری باشد که موزه تخصصی و مستقل خط و خوشنویسی در آن دایر می شود که در حال حاضر بیش از هزار قطعه خط در این موزه نگهداری می شود. این موزه – نمایشگاه به مناسبت چهارصدمین سال شهادت بزرگترین خوشنویس طول تاریخ ما یعنی میرعماد حسنی قزوینی افتتاح شد. همچنین نشر خانگی و همگانی کردن خوشنویسی در شهر قزوین هم از دیگر فعالیت هاست. به این ترتیب که به صدا و سیما پیشنهاد دادیم که با ساختن برنامه هایی در جهت آموزش خوشنویسی، این هنررا وارد منازل کرده که پس از صبحت های انجام شده بنده را به عنوان مدرس این برنامه انتخاب کردند.

لازم به ذکر است که این فیلم های آموزشی علاوه بر شبکه قزوین، در دیگر شبکه ها استانی و حتی برون مرزی نیز پخش شد. همچنین آموزش خط به دانشجویان زبان و ادبیات فارسی که در خارج از کشور تحصیل می کردند (در قالب همایش دانش افزایی) نیز از دیگر کارهای انجام گرفته است. ضمن آن که یک دوره کامل آموزش خط تحریری و بیان تاریخچه خوشنویسی نیز برای همین دانشجویان خارجی برگزار کردیم.»

از جناب پیله چی خواستیم تا بگویند که چرا قزوین به عنوان پایتخت خوشنویسی ایران انتخاب شده است که ایشان این چنین توضیح دادند: «قزوین تاریخ بزرگی در زمینه خوشنویسی دارد که هیچ کشوری در جهان و هیچ شهری در ایران از آن برخوردار نیست. چرا که سه تن از سر قله ها و بزرگترین و صاحبنام ترین خوشنویسان جهان قزوینی هستند. این سه تن عبارتند از: میرعماد حسنی قزوینی در نستعلیق، درویش عبدالمجید طالقانی در شکسته و ملک محمد قزوینی در خط تزئینی که طلایه داران این عرصه هستند.

شما در هیچ نقطه ای از جهان حتی دو تن از این ها را هم نمی توانید پیدا کنید. همین امر باعث شد تا در پنج دوره پیاپی اکسپوی خوشنویسی در شهر قزوین برگزار شود. در ضمن نمایشگاهی از خوشنویسان قزوینی در موزه هنرهای معاصر تهران هم برگزار شده است. همچنین برگزاری نمایشگاه های دوسالانه خوشنویسی در پنج دوره پیاپی هم دلیل دیگری بر این ادعاست. دوسالانه های خوشنویسی سال های زیادی بود که در دیگر رشته برگزار می شد وجای آن در خوشنویسی خالی بود. اولین دوره آن هم در قزوین برگزار شد و بنده به عنوان مشاور هنری داور و عضو اصلی شورای سیاست گذاری در آن حضور داشتم. ما برای مردم قزوین این افتخار را به دست آوردیم که هر سال یک ماه میزبان بهترین آثار خوشنویسی اساتید ایران و دیگر کشورهای جهانی بودیم. برای اولین بار خطی از عثمان طاها در نمایشگاهی در قزوین به نمایش گذاشته شد.

در کنار همه این ها کارگاه های خوشنویسی تئوری نیز برای علاقمندان به این رشته برگزار گردید که با استقبال خوبی هم مواجه شد. یک نکته بسیار جالب این بود که بسیاری از استادان به نام خوشنویسی در عرصه بین المللی نیز در نمایشگاه های قزوین حضور پیدا کردند، که دیدار مردم با آن ها از جذابیت های نمایشگاه محسوب می شد. به طور کلی قزوین به عنوان پایتخت خط و خوشنویسی ایران و حتی کشورهای اسلامی، قابلیت های بسیار زیادی دارد که نمونه آن شاید در هیچ یک از شهرهای ایران پیدا نشود.»

پیله چی در رابطه با پتانسیل خوشنویسی معاصر قزوین می گوید: « قزوین شهری است تاریخی که پتانسل خوشنویسی معاصر در آن به صد سال گذشته برمیگردد. شما هیچ شهری را به مانند قزوین پیدا نمی کنید که استادان طراز اولی را به جامعه خوشنویسی معرفی کرده باشد. عماد الکتاب قزوینی، محمد رضا خوشنویس، استاد سید حسین میرخانی بنیان گذار و استاد ارشد انجمن خوشنویسان ایران و سید حسن میرخانی برادر ایشان که متعلق به برقان قزوین بودند، استاد امیرخانی، استاد احصایی و… از جمله بزرگترین خوشنویسان قزوینی هستند که افتخارات زیادی را به دست آوردند.

در دوسالانه های خوشنویسی نیز اکثر جوایز را خوشنویسان قزوینی از آن خود می کنند. پس به طور کلی می توان گفت خوشنویسی قزوین به گذشته و حال خود می بالد و به آن افتخار می کند و این چیزی نیست که به راحتی به دست آمده باشد؛ ولی اگر مواظبت نکنیم ممکن است به راحتی از دست برود.»

در پایان بخش اول از مصاحبه از استاد پیله چی پرسیدیم که اگر کسی علاقمند بود که در کلاس های آموزشی شما شرکت کند، به چه طریقی باید اقدام نماید که ایشان فرمودند: «در سال 68 و زمانی که در انجمن خوشنویسان قزوین و تهران مشغول به آموزش بودم، اقدام به تشکیل آموزشگاه شخصی به نام «هنرکده ملک محمد» کردم و نام این بزرگ مردی را که در طول تاریخ مهجور مانده بود، بر سر زبان ها انداختم و از آن سال تا به امروز توانستم خدمات نسبتا تاثیر گذاری را در خوشنویسی قزوین ارائه بدهم که حاصل آن هم آن چه شد که در بالا به آن اشاره کردیم.»

مشاهده بخش دوم مصاحبه با استاد احمد پیله چی