کسانی که می خواهند وارد این عرصه شوند، لازم است که در ابتدا اطلاعات کافی و لازمی در باب جزئیات هنر خوشنویسی به دست آورند تا راه را به درستی پیدا کنند. خوشنویسی پر است از اصطلاحات و کلماتی که اگر به یادگیری آن ها مشغول شوید، وارد دنیای تازه ای خواهید شد. دنیایی که به آسانی وارد آن می شوید و دل کندن از آن سخت خواهد بود. در این مقاله از وبسایت «خط و قلم» می خواهیم شما را با «مهم ترین اصطلاحات و ابزار خوشنویسی» آشنا کنیم تا نکات بهتر و ظریف تری را درباره هنر خوشنویسی یاد بگیرید. پس با ما همراه باشید:

حتما می دانید که هر هنری، اصطلاحات و ابزار مربوط به خود را دارد. خوشنویسی هم از این قائده مستثنی نیست و کلماتی در آن وجود دارد که شاید در ابتدا برایتان نا آشنا باشد. ولی زمانی که وارد این عرصه می شوید با دنیای شیرین کلمات، اصطلاحات و ابزار جالبی روبه رو خواهید شد. این مسئله تا حدی پیش رفته است که بسیاری از شاعران در اشعار خود و نویسندگان در متونشان از این اصطلاحات و واژگان استفاده می کنند. در مقالات قبلی وبسایت خط و قلم به تفصیل راجع یه این موضوع توضیح داده ایم.

مهم ترین ابزار خوشنویسی

مهم ترین ابزار خوشنویسی عبارتند از:

1- خودنویس: اصلی ترین ابزار خوشنویسی که اگر با کاهش فشار دست بر روی کاغذ و حرکت روان همراه باشد، سبب خوش خطی می شود. توصیه ما این است که از ابزار نوشتار فارسی استفاده کنید که دارای سایزهای متفاوت است.

2- قلم نی یا قلم: نوع معروف قلم مربوط به شهر دزفول است که برای درشت نویسی از آن استفاده می شود. یک قلم بهتر است سرخ مایل به قهوه ای سوخته، بدون پیچ و تاب، کاملا راست و استوانه ای بوده و ضخامت آن با دست هماهنگی داشته باشد.

3- کاغذ: از دیگر ابزارهای اصلی خوشنویسی کاغذ است. کاغد باید ملایم و صاف بوده و نباید روی آن مرکب پخش شود. کاغذ زبر و ناهموار نوک قلم را می ساید و نوشتن را دشوار می کند. در حال حاضر نوشتن بر روی کاغذهای گلاسه بهترین گزینه برای خوشنویسی است.

4- مرکب: مرکب باید مخصوص خوشنویسی باشد و بیشتر از هر چیزی رنگ مشکی و پس از آن قهوه ای کاربرد دارد. اگر از مرکب مایع استفاده می کنید و می خواهید آن را رقیق کنید، بهتر است از آب مقطر و یا آب جوشیده سرد شده استفاده کنید.

5- دوات و لیقه: به ظرفی که مرکب لیقه دار در آن قرار می گیرد، دوات گفته می شود. به گفته قدما یکی از راه های سالم ماندن مرکب استفاده از دوات مسی است. لیقه هم الیافی است که درون مرکب قرار می گیرد تا مرکب را به خود گرفته و آماده نگارش شود. معمولا جنس لیقه از ابریشم بوده و در میزان مرکب گیری قلم موثر است.

از دیگر ابزارهای خوشنویسی با قلم می توان به قلم تراش، قط زن، قلمدان، قیچی، کاتر، خط کش و… اشاره کرد.

مهم ترین اصطلاحات خوشنویسی

پس از آشنایی با ابزار اولیه خوشنویسی، در ادامه اصطلاحاتی که در این رشته هنری پرکاربرد هستند را به شما معرفی خواهیم کرد:

تحریف: هنگامی که زاویه قط فلم تند و در حدود سی و پنج تا چهل و پنج درجه است.

تحویل قلم: هر حرف و یا کلمه ای که از بالا به پایین می آید مانند الف، اعتماد قلم بر وحشی قلم (نیش سمت راست) است و اگر کلمه ای از پایین به بالا رود، اعتماد قلم بر انسی قلم (دندانه سمت چپ قلم) است. همچنین در ساختن دندانه ها اعتماد قلم بر سینه قلم است.

تخریق: سفید و باز گذاشتن فضای سفید و بسته حروفی مانند (ع و غ) را تخریق می گویند.

تراشیدن قلم: بهترین کار برای تراشیدن قلم آن است که از سوی سر آن یعنی آن سوی قلم که باریکتر است انجام گیرد که شامل پنج مرحله زیر می شود:

– فتح: تراشیدن روی قلم یا باز کردن میدان قلم به طوری که مغز قلم آشکار شود. بهتر است که میدان قلم به اندازه محیط دایره قلم باشد.

– نحت: به تراشیدن دو پهلوی قلم نحت گفته می شود. به طوری که کناره های قلم را به اندازه ای بتراشیم که پهنای نوک قلم آن در حدود شعاع قلم شود و هر چه به طرف نوک قلم پیش رویم، باریک تر شود.

– فاق: به شکاف زدن میانه قلم به موازات قلم فاق گفته می شود و این کار به وسیله تیغه قلمتراش صورت می گیرد. این شکاف باعث روان تر شدن حرکت مرکب هم می شود.

– قط زدن: از مهم ترین بخش های تراش قلم است. هنگامی که قلم آماده قط شد، زبانه قلم را بر روی قط زن قرار دهید و تیغه قلم تراش را با زاویه خاص بر آن بگذارید و با فشار انگشت سبابه بر تیغه آن قلم را قط بزنید.

– ناخن گذاری یا پشت برداری قلم: از گوشت پشت قلم به اندازه یک چهارم یا یک پنجم از طول میدان قلم تا نوک آن را به وسیله قلم تراش بر میداریم.

ترکیب: آمیزش معتدل و موافق حرف، کلمه، جمله، سطر و دو سطر با همدیگر به طوری که خوشایند طبع و ذوق گردد. ترکیب شامل ده جز است که عبارتند از: ترکیب در حرف و کلمه، سطر و جمله، ترکیب در سطور و صفهات، رعایت فواصل، سنجش قلم با زمینه آن، رعایت حسن مجاورت و نظم و اعتدال، رعایت مدات، دانستن طریقه مرکبات برای تمرین، رعایت حرکات و ضوابط، رعایت نشانه گذاری دستوری.

تمشیر: به معنای باریک و منعطف کردن بخش های پایانی حروف است که همان صعود مجازی است. یعنی قلم از پایین به بالا حرکت کند و حرکتش مستقیم نباشد.

کرسی: خط یا خط هایی که خوشنویس در نظر میگیرد تا کلمه ها و حروف به صورت برابر و قرینه در آن جای گیرد.

آن چه که در این مطلب به صورت مختصر و خلاصه به آن اشاره کردیم، توضیحاتی کمی بود برای آشنایی شما با ابزار اولیه خوشنویسی و همچنین برخی از مهم ترین اصطلاحات رایج در این رشته هنری. حتما موارد دیگری هم وجود دارد که اشاره به آن ها در مقالات بعدی وبسایت خط و قلم انجام می شود.