سال های سال است که افراد بسیار زیادی مشغول به یادگیری این هنر بی همتای کشور ایران بوده و هستند تا بتوانند پاسدار هنر و فرهنگ این مرز و بوم باشند. آن چیز که مسلم است این است که خوشنویسی وخطاطی پیوندی جدا نشدنی با هویت و فرهنگ ایرانی دارد. به همین خاطر است که در این مقاله از وبسایت «خط و قلم» که تحت عنوان «خوشنویسی و پیوند آن با هویت ایرانی» در اختیار شما قرار می گیرد، این موضوع را از جنبه های مختلف بررسی می کنیم. پس با ما همراه باشید:
هویت چیست؟
شاید بتوان گفت که هویت شاخصه شناسایی هر چیزی است. یعنی نشانه ها و اطلاعاتی که بر اساس آن می توانیم هر چیزی را بشناسیم. مثلا هویت یک شی، هویت یک انسان، هویت یک جامعه و… با این تعبیر قابل تعریف است. پس به عبارت دقیق تر می توانیم بگوییم تمام عناصری که در شناسایی یک شیء، انسان و یا جامعه کمک می کند، به عنوان قسمتی از هویت آن قلمداد می شود. آن چه که در این بحث مطرح می شود این است که ما به عنوان کسانی که در کشور ایران زندگی می کنیم، هویت خود را با چه چیزهایی معرفی خواهیم کرد؟
همان طور که گفتیم فرهنگ و هنر کشور ایران از جمله مواردی است که در تمامی دنیا شناخته شده است. درواقع بسیاری از مردم دنیا ایران را با جنبه های مختلف فرهنگی آن می شناسند. موسیقی، نقاشی، سفالگری، نگارگری و… مصادیق هنر ایرانی هستند. هنر ایرانی مظهری از غنای هنر در جهان است و به جرئت می توان گفت که یکی از نمونه های بارز این بزرگی و شکوه، هنر خوشنویسی است. خوشنویسان زبان دل را به دست قلم می سپارند تا هنر ایرانی را به بهترین شکل به نمایش بگذارند.
خوشنویسی ایرانی
خوشنویسی ایرانی از سال های گذشته تا به امروز همواره مورد توجه علاقمندان به هنر قرار داشته است. خوشنویسی ایرانی بخشی از خوشنویسی اسلامی است که در ایران و سرزمین های وابسته و تحت نفوذ آن همچون کشورهای آسیانه میانه، افغانستان و شبه قاره هند، کم کم و با گذشت زمان هول محور فرهنگ ایرانی شکل گرفت. در حالی که بیشتر تبدیل نگارش معمولی کلمات به خوشنویسی هنرمندانه در جهان اسلام، به عهده ایرانیان بود، رفته رفته ایرانیان سبک و شیوه هایی مخصوص به خود را به وجود آوردند. با این وجود این شیوه ها و قلم های ابداعی در دیگر کشورهای اسلامی هم طرفدارانی دارد، اما بیشتر مربوط به ایرانی ها وکشورهای تحت نفوذ آن است.
پس از فتح اسلام، در ایران خطاطی به شیوه نسخ به وجود آمد. در زمان ابوبکر بن سعد زنگی و با حمایت های زیادی که ایشان از خوشنویسان داشت، آثار مختلف هنری به وجود آمد. از تمام این ها که بگذریم به دوره تیموریان می رسیم. عصر تیموریان دوره طلایی خوشنویسی در ایران است. میر علی تبریزی خط نستعلیق را که از ترکیب خط نسخ و تعلیق به وجود آمده بود، بهبود بخشید و ارتقا داد. شاهزاده بایسنقر میرزا نیز از جمله مشهورترین کسانی است که قرآن را به زیبایی کتابت می کرد. آن چه که به عنوان روش ها و قلم های خوشنویسی ایرانی از آن ها یاد می شود، در بیشتر مواقع برای نوشتن دیوان اشعار، قطعات ظریف هنری و مکاتبات اداری ابداع شده و به کار می رفته است.
این در حالی است که خط و خوشنویسی در نزد اعراب بیشتر جنبه دینی و قدسی داشته است. هر چند هر از گاهی آنان نیز برای امور غیر مذهبی و منشی گری قلم هایی را به کار می بردند. با تمام این اوصاف اوج هنر اعراب بیشتر در احادیث و کتابت قرآن و همچنین خط نسخ و ثلث بود. در ایران نیز گاها برای امور مذهبی و نوشتن قرآن از خط نسخ و ثلث استفاده می شد؛ ولی هنرمندان و خطاطان ایرانی شیوه های نوینی را نیز برای نوشتن در این خطوط از خود ابداع کرده بودند.
گسترش هنر خوشنویسی در ایران
با گذشت سال های مختلف و رشد و شکوفایی هنر خوشنویسی، یکی از دستاوردهای مهم این هنر پیوند آن با هویت ایرانی و مولفه های تشکیل دهنده آن است. از جمله دلایل این پیوند می توان به ادبیات غنی ایران و متون مختلف نظم و نثر اشاره کرد که این کتب در طی قرون مختلف یکی از موارد ی بود که ایرانیان را نیازمند خطوط مخصوص به خود می کرد. ابداع و تکامل خطوط مختلف مانند تعلیق، شکسته تعلیق و حتی نستعلیق در سال های مختلف و پیوند آن با شاخصه های فرهنگی ایران مانند شعر و ادبیات، سبب شد تا خط و خوشنویسی جز مولفه های اصلی هویت ایرانی قرار گرفته و در باروری و پویایی آن نقش مهمی ایفا کند. در دوره معاصر نیز هنرمندان مانند یدالله کابلی، سید حسن میرخانی، سید حسین میرخانی، استاد محصص، غلامحسین امیر خانی و… نیز سعی در حفظ این هنر ارزشمند ایرانی داشتند.
آن چه تا به این جا گفتیم مختصر توضیحی از تاریخ خوشنویسی ایران بود. این مطالب به این دلیل بیان شد که به شما گوشزد کنیم خوشنویسی وخطاطی هنر ارزشمند و غنی ایرانی است که پیوندی جدا نشدنی با تاریخ و فرهنگ این سرزمین دارد.
