خط نستعلیق، یکی از شیوه‌های نگارش خط در خوشنویسی فارسی است. این خط در ایران شکل گرفت و خوشنویسان ایرانی بیشتر با این خط به هنرنمایی می‌پردازند. خط نستعلیق معرف روح و فرهنگ ایرانی است. خط نستعلیق نشانه‌ای بارز از طبع و سلیقه زیبایی شناختی ایرانیان است و بی‌شک زیباترین و ظریف‌ترین خط در میان خطوط اسلامی است تا جایی که آن را به‌حق «عروس خطوط اسلامی» لقب داده‌اند. میرعماد قزوینی مشهورترین خوشنویس ایرانی این شیوه از خوشنویسی را به تکامل رساند و در اوج ظرافت و زیبایی قطعاتی ماندگار نوشت.
یادگیری هنر خطاطی چه مزایایی دارد؟
با یادگیری هنر خطاطی درک خواهید کرد که از نظر روحی چه قدر به آرامش میرسید. با دانستن خوشنویسی، با نوشته های خود تاثیر بیشتری روی دیگران خواهید گذاشت و پیامتان را به شیوه‌ای موثرتر به دیگران منتقل کنید. همچنین میتوانید برای نوشتن نامه‌ها و درخواست‌های خود، از خطاطی استفاده کنید و مشاهده کنید که چه اندازه ارزش نوشته خود را بالاتر می‌برید. معمولا افراد از نوشته‌های با خط خوش بیشتر استقبال میکنند. با یادگیری اصول خوشنویسی میتوانید نوشته‌ها، علوم مختلف، قران، اندیشه‌ها و… را روی کاغذ مکتوب و از آنها حفاظت کنید. خوشنویسی کردن مطالب، به آنها مهر ماندگاری می‌زند و باعث حفظ و نگهداری آنها خواهد شد. به کمک هنر خوشنویسی، شخصیت بالاتری در جامعه پیدا خواهید کرد و منزلت اجتماعیتان بالاتر میرود.
خوشنویسی هم مانند دیگر هنرها نیاز به یادگیری و آموزش دارد. برای یادگیری هنر خطاطی میتوانید در کلاس ها و دوره های آموزش هنر خوشنویسی شرکت کنید و زیر نظر اساتید زبده آموزش ببینید. شما میتوانید خطاطی کردن را در خانه تمرین کنید؛ با کلاس های خصوصی در منزل یا با استفاده از دوره های مجازی یا اپلیکیشن های موجود در بازار جهت آموزش خوشنویسی. مزیت آموزش در منزل صرفه جویی در وقت و انرژی است و توسط آموزش تصویری هنرمندی باتجربه، نکات اصلی خوشنویسی را سریع آموزش می‌بینید.
اصول و قواعد خوشنویسی از مبتدی تا پیشرفته:
اصول و قواعد خوشنویسی از مبتدی تا پیشرفته همه با هم یکسان است و رعایت آنها علم فرد را در خوشنویسی افزایش میدهد و او را به درجه های بالایی از این هنر میرساند. بنابراین بهتر است به اصول پایبند باشید و کلمات را در چارچوب قواعد خوشنویسی تحریر کنید. اولین اصول و قواعد خوشنویسی (حسن تشکیل یا حسن وضع) توسط ابن مقله وضع شد و این اصول و قواعد زمینه ساز پیشرفت استادان خوشنویسی بود که خوشنویسان بر این اساس به کمال رسیدند.
تلاش دریادگیری خط به این معناست که در ساعات معین و به تعداد مشخص تمرین های محوّل شده را با علاقه انجام دهید. دقت در تمرین خط تحریری یعنی قوس ها و حرکت ها و حالات یک خط را دقیقاً از روی آن با ظرافت انجام دهید. و هرچه دقت شما در نوشتن از روی خط زیر دست تان بیشتر باشد بعدها که سرمشق زیر دست شما نیست خیلی بهتر میتوانید مطابق با اصول مشخص شده ی آن خط بنویسید. دقت کنید تا زمانی که شما نخواهید و اراده نکنید، دست خط خوبی نخواهید داشت و این را هم درنظر داشته باشید که با یک یا دو هفته تمرین در اکثر موارد اتفاق خاصی نمی افتد چون روند تغییر دست خط هر کسی به تدریج صورت می پذیرد. بنابراین، از خوب نشدن دست خط و دست نوشته های خود نباید دل خور و ناامید شوید و برای بهتر شدن آن هم هرگز، زمانی تعیین نکنید.
اصول کلی خوشنویسی خط نستعلیق:
- به زیبایی کشیده ها در خوشنویسی کلمات و حروف دقت کنید این اصل را تفضیل نام گذاری میکنند که زیبایی خاصی را به کلمات و نوشته ها میبخشد.
- کلمات باید در محل مناسب و با هماهنگی در کنار هم قرار بگیرند شما با رعایت کردن اصل تسطیر نوشته های هماهنگ تر و زیبا تری را تحریر خواهید کرد.
- حروف باید به طور صحیح و درست به حروف قبل و بعد خود متصل شوند بالاتری شرط زیبانویسی تألیف و رعایت حسن اتصال کلمه است.
- رعایت محل هر کلمه با کلمه دیگر و یا رعایت محل هر حرف با حرف دیگر ترصیف است.
شما با رعایت همه این اصول میتوانید نوشته های بسیار زیبایی تحریر نمایید.
نکات اساسی برای تحریر حروف و خوشنویسی:
1- حروف مفرد را طوری ترکیب کنیم که به معتدل ترین حالت در چارچوب اصول شکل گیرد. مثلا حرف «ق» یک حرف مرکب است که از ضعف، قوت، سطح، دور و تناسب تشکیل شده است. از کنار هم چیدن چند حرف مفرد یک کلمه مرکب به دست می آید به عنوان مثال کلمه قلم که از «ق» «ل» «م» تکیل شده است و خوشنویس با ترکیب چند کلمه مفرد و مرکب میتواند سطری را بنویسد. حال اگر سطر به اندازه مصرع باشد در آن یک مد (کشیده) تمام و یا دو نیم مد و یا سه دو دانگه مد و یا دو دو دانگه مد و یک نیم مد و یا یک دو دانگه مد و یک چهار دانگه مد قرار داده شود و زیبا تر آن است که مد در اول و آخر مصراع نباشد و اگر در آخر مصراع بر بالای حرفی واقع شود نیز اشکالی ندارد. دقت داشته باشید که در سطر نویسی برخی از حروف همانند «د» «و» «ر» «ا» «ه» در بالای کلمات قرار میگیرند.
2- خط باید طوری نوشته شود که انتهای حروف و کلمات در یک خط مستقیم قرار بگیرند که آن را کرسی مینامند. حروفی را که به همدیگر شبیه اند را برابر با هم مینویسند مانند دایره های حروف «ش» «ی» «ن» به نوشته های زیر دقت کنید:
خوش در «ش» دوستار در «د» «ر» موی در “م” روی در «ر» «و»
دقت کنید که در صعود و نزول حقیقی نیز باید این موارد رعایت شوند. فاصله حروف و کلمات در یک سطر بیشتر از یک نقطه نباشد دقت کنید فاصله بین کلمات نباید کم یا زیاد شود همان یک نقطه کافی است.
3- در خوشنویسی با هر قلمی که مینویسید (درشت یا ریز) حروف و کلمات باید متناسب با همان قلم باشند. مثلا حروف و کلمات باید به اندازه یکسان و متناسب با هم تحریر شوند. از هر دو کلمه ای که آناتومی یکسانی دارند باید دقیقا شبیه به هم در سطر تحریر شوند در غیر این صورت جملات زیبایی خود را از دست میدهند.
4- ضعف: در تحریر بسیاری از حروف ضعف که همان تیزی و تندی است به حروف و کلمات زیبایی خاص میبخشد . البته تیزی کلمات به نیش قلم بستگی دارد.
5- قوت: قوت در بهترین حالت تحریر در انتهای مدات و وسط دایره های با تمام قلم بنویسید.
6- سطح: سطح به خشکی حالت کلمات میگویند که در اولین نگاه به چشم ببینده می آید و نظر او را جلب میکند. البته در خوشنویسی سطحی مشاهده نمیشود و در تمام حروف مسطح دور کمی دیده میشود.
7- دور: میتوان گفت مشکل بودن خط نستعلیق به واسطه همین دایره هاست و شما میتوانید حد اعتدال دوایر را از استاد خوشنویسی بپرسید.
8- صعود مجازی: گاهی قلم از پایین به بالا حرکت میکند ولی حرکت آن مستقیم نیست مثلا آخر دوایر حروف، در این دایره ها نیز باید دقت زیادی کرد.
9- نزول مجازی: گاهی قلم از بالا به پایین حرکت میکند که به آن نزول مجازی میگویند و در حروفی مانند «ل» «ا» «ک» «م» دیده میشوند این حرکت نباید دقیقا به صورت مستقیم کشیده شود.
10- رعایت اجزا نه گانه ای است که در اول متن برای شما شرح دادیم که آن را «اصول» مینامند شما هر چه بیشتر این اصول را در خط خود رعایت کنید خط شما نفیس تر و ارزشمند تر شمرده خواهد شد.
مطالبی که در بالا مطالعه کردید بیشترین کاربرد را در خشونیسی با قلم نی دارند ولی دانستن و به کاربردن آنها در خوشنویسی با خودکار هم خالی از لطف نیست زیرا رعایت برخی از اصول نام برده شده به زیباتر شدن مطالب شما در خط تحریری تاثیر بسزایی دارد.
