خوشنویسی یا خطاطی به معنای زیبا نوشتن توام با آفرینش زیبایی است و نقاشی خط هم برگرفته از این موضوع زیبایی دگری خلق می نماید . حتما می دانید که خوشنویسی در تمامی فرهنگ ها به چشم می خورد؛ اما در مشرق زمین و به خصوص در سرزمین های اسلامی و ایران، با پیشرفت فوق العاده ای ظاهر شده است و در حال حاضر هم این کشورها طلایه دار این رشته هنری هستند. خوشنویسی ایرانی یک هارمونی خاصی را میان اجزا وعناصر تشکیل دهنده خود ایجاد می کند که همین امر باعث خلق زیبایی های شگفت انگیز می شود. با گذشت زمان و پیشرفت این هنر، به مرور نقاشیخط هم به آن اضافه شد و آثار بی نظیری به وجود آمد. در ادامه با همراه باشید تا در این مقاله از وبسایت «خط و قلم» که تحت عنوان «نقش خوشنویسی در توسعه و پیشرفت نقاشیخط» به شما ارائه می شود، توضیحاتی را در این زمینه ارائه دهیم:
خوشنویسی از جمله ارکان اصلی فرهنگ و هنر ایرانی است که در طی چهارده قرن و از ابتدای نزول آیات قرآن به دست هنرمندان کشورهای مختلف از جمله کشورهای اسلامی، به صورت های متفاوتی نگارش شده و ملت های بی شماری در پیشرفت آن سهم داشتند. نقاشی خط شیوه ای است در نقاشی مدرن و خوشنویسی معاصر ایرانی که به تدریج در دهه سی و چهل خورشیدی به واسطه بعضی از خوشنویسان و نقاشان ایرانی شکل گرفت و تا به امروز هم به حیات خود در عرصه هنر معاصر ادامه داده و در بسیاری از مناطق هم طرفداران خاص خود را دارد. همان طور که در مقاله های قبلی خط و قلم هم اشاره کردیم، از آن جهت که هنرمندان به ترکیبی از خطاطی و نقاشی دست زدند، به آن خطاشی، نقاشی خط یا خط نقاشی می گویند.
مکتب سقاخانه، آغاز نقاشی خط
بیش تر از چند دهه از کاربرد عناصر نوشتاری همچون خوشنویسی در نقاشی معاصر می گذرد و روز به روز هم این تاثیر بیشتر می شود. آثار مکتب سفاخانه در ایران هم نمونه ای بارز از این رویکرد هستند. در ادامه مکتب سقاخانه مکتبی با نام، نقاشیخط از سال 1331 خورشیدی در ایران پیدا شد که بار تجسمی اش بیشتر از بار معنای آن بود و به همین خاطر بسیار مورد توجه قرار گرفت. مکتبی نوپا و اصیل در هنر معاصر ایران که خمیر مایه و بنیان اصلی آن خط و خوشنویسی است. در این هنر خوانایی و معنای حروف و کلمات در رده های بعدی قرار دارد و زیبایی بصری حرف اصلی را می زند. نقاشیخط هنری است که بی آن که بخواهد اعتبار و جایگاه خوشنویسی را انکار کند، در پی جست و جو ترکیبات، تنظیمات و مناسبات تازه در جهت نیل به زیبانی معاصر و بین المللی و همچنین ارتباط گرفتن با مخاطبانی از فرهنگ های مختلف و متفاوت است.
خوشنویسی در نقاشی خط
در هنر نقاشی خط آن چیزی که بیش تر از هر چیز دستمایه اصلی خلق آثار قرار می گیرد، استفاده از خط و خوشنویسی به عنوان عناصر تجسمی است. در آثار نقاشی خط ،هم از خطوط آزاد و هم از خوشنویسی حروف بهره گرفته می شود. به نظر برخی از کارشناسان آثار پنجاه سال نقاشیخط ایران به دو گروه تقسیم می شود: دسته اول آثاری که با اتکا بر زیبایی شناسی سنت خوشنویسی به وجود آمده اند و تجربه هایی که غالبا به دست هنرمندان خوشنویس شکل گرفته است. رسیدن به ترکیب بندی های بدیع و دخالت در فرم اصلی حروف و کلمات در محدوده زیبایی شناسی سنت خوشنویسی، از جمله مهم ترین ارکان فعالیت این گروه محسوب می شود.
دسته دوم تجربه های آزادی هستند که بر اساس خط، پیش رفته و نه خوشنویسی و در ضمن خطوط در این دسته به نیت کار تجسمی به کار رفته اند. ارزش های زیبایی شناسی خط و خوشنویسی در قالب هنرهای تجسمی باعث شده تا هنرمندان به واسطه مکتب نقاشیخط، خوشنویسی را به قلمرو هنرهای تجسمی بکشاند. تولید قرم های تازه و خلاقانه در هندسه خطوط و به وجود آمدن ساختار تجسمی جدید برای حروف و و همچنین چیدمان و چگونگی به کار گیری حروف در ایجاد فضای تصویری، از ویژگی های آثار نقاشی خط است که معرفی کاملی از قابلیت های زیبایی شناسانه هنر خوشنویسی اسلامی در راستای تولید آثار بصری و تجسمی را ارائه می دهد.
مزیت نقاشی خط و تاثیر خوشنویسی بر آن
هنر نقاشیخط در واقع از خوشنویسی سنتی متاثر شده و این تاثیر به این معناست که نقاشی خط نقطه عزیمت خود را از خط و خوشنویسی آغاز کرده است. با کمی بررسی در کارنامه هنری هنرمندان نسل اول نقاشی خط در ایران، این ویژگی کاملا روشن و مشخص است. در این بین افرادی هستند که به معنای عامیانه از خط در نقاشیخط استفاده می کنند و با توجه به عدم شناخت آنان از خطوط رسمی کشور بوده و به همین خاطر بر خلاف گروه اول که ذکر کردیم، پایبندی به عنصر خط نستعلیق و غیره ندارند.
از دیگر مزیت های هنر نقاشی خط می توان به استفاده از دانش و عنصر بصری اشاره کرد؛ به این معنا که هنرمندان عرصه نقاشیخط با درک روشن و صحیح از مبادی سواد بصری به عنوان یک سرچشمه مهم از آن بهره مند می شوند و در کنار این ها وجود تعدد و تنوع شیوه و سبک آثار در نقاشی به این معنا که خط در پرتو انگیزه و استعداد هنرمندان و جوانان در دایره تلاش در این راه و با تکیه بر تلاش استادان این رشته، تکنیک های متعددی را به کار گرفته و نسل امروز تجربه های ارزشمندی را پیش روی خود می بینند. در حال حاضر و در سال های اخیر شاهد آثار متنوع و متعددی هستیم که هنرمندان در آن ها تلاش می کنند از تقلید و کپی برداری دوری کنند و با استفاده درست از عنصر خوشنویسی آثار بی نظیری را با استفاده از ابداعات تازه خلق نمایند و به گونه ای شخصی سازی می کنند.
در پایان این مقاله باید بگوییم که نوآوری و خلاقیت لازمه همه چیز است و می توان آن را موتور محرکه ای دانست که اگر نباشد، هنرمند در دایره تکرار اسیر خواهد شد. خوشبختانه امروزه، در بین هنرمندانی که گرایش به نقاشی خط دارند شاهد نوآوری ها و خلاقیت قابل قبولی هستیم و پیشرفت های قابل توجهی به چشم می خورد.
