تفاوت های خوشنویسی، دستخط و نقاشی خط

نقاشی خط و خوشنویسی هنرهای مبتنی بر دست خط به شمار می روند. که نوشتار در آن ها از ارزش بالایی برخوردار است. در این مطلب قصد داریم با ارائه نمونه های مختلفی از نقاشی خط مدرن، نقاشی خط شعر و نقاشی خط روی بوم، جایگاه هر یک از آن ها را در برابر هنر خوشنویسی و دست خط و همچنین ارتباطی را که بینشان وجود دارد را در قالب شباهت ها و تفاوت ها بر شماریم؛ با ما همراه باشید.

شباهت ها و تفاوت های دست خط، خوشنویسی و نقاشی خط را بشناسیم افراد از دیرباز برای بیان آنچه در ذهن خود می اندیشیدند به ابزار بیرونی نیاز داشتند. بیان عقاید و افکار بعد از پیدایش خط با استفاده از دست خط روی کاغذ ثبت می شد و در سال های بعد با هنرهای دیگر در آمیخت. خوشنویسی و نقاشی خط را می توان از آن دسته هنرهایی نامید که بیشترین میزان احساس و عمیق ترین اندیشه ها را در پس رنگ و انحنای کلمات و حروف به مخاطبین عرضه می کنند.

بررسی دست خط و تحول آن در دوران های مختلف

• دست خط چیست؟
• یک هنر باستانی یا ابزاری مدرن است؟
• آیا می توان دست خط را یک مهارت جهانی دانست یا در حیطه مهارت های شخصی جای می گیرد؟

دست خط ممکن است برخی از این موارد یا تمامی این ویژگی ها را شامل شود. دست خط را می توان صرفا یک شکل هنری دانست که تمرکز اصلی آن روی ارائه صحت مفاهیم است. افراد در زمان های مختلف برای بیان ایده های خود بعد از گفتار، نیازمند ابزاری کاربردی بودند. خط، اولین راهکار برای ایجاد ارتباط با دنیاهای دیگر بود. اولین دست خط ها را می توان در اشکالی که روی دیوارها و سنگ ها از دوران باستان به جا مانده جستجو کرد. با گذشت زمان و تحولات عظیمی که در خط پدید آمد دست خط های بعدی روی ابزارهایی چون پاپیروس و بعدها روی کاغذ ایجاد شدند.

دست خط افراد را میتوان بخشی از ماهیت شخصی وجودی شان دانست. بخشی که بیانگر تصویری از افراد و شخصیت آن ها است، مانند لباسی که بر تن می کنند. همه ما دیدگاهی در مورد دست خط خود داریم و اینکه دست خطمان چگونه به نظر دیگران می آید. حتی گاهی مواقع سعی می کنیم این دیدگاه را اصلاح کرده و یا آن را بهبود ببخشیم.

دست خط به معنی بیان زبان است و درست مانند یک سخنرانی، ردپایی از خود بر جای می گذارد تا جایی که برخی آن را «زبان دست» می نامند که روشی فیزیکی برای بیان اندیشه ها و ایده ها و وسیله ای برای ایجاد ارتباط با دیگران به شمار می رود. استفاده از نمادها و علامتگذاری اولین روش اساسی برای ارتباط با دیگران بوده است. این راهکار انحصاری و مختص انسان ها را می توان در نقاشی ها و نمادهای بدست آمده از غارها مشاهده کرد. با این وجود؛ آموختن علایم هر سیستم نوشتاری مانند راه رفتن و پریدن عملکردی طبیعی و نهادینه نیست که از بدو تولد با آن آشنا باشیم و برای فراگیری آن محتاج آموزش هستیم.

شکل گیری نمادهای درون هر سیستم نوشتاری دارای الگویی از حرکات ایده آل است و دست خط را می توان یک مهارت پیچیده دانست که شامل اجزای زبان شناختی، ادراکی و حرکتی است و تمامی این پارامترها باید یه نحوی یکپارچه با یکدیگر هماهنگ شوند.

خوشنویسی هنر نگارش با خطوطی زیبا

خوشنویسی هنر زیبا نویسی است در حالی که دست خط صرفا ابزار بیان افکار و عقاید در قالب نوشتار است. به همین دلیل می توان خوشنویسی را فرزند خلف دست خط دانست که در کمال شگفتی حروف و کلمات را در قالبی منظم و خطوطی زیبا به تصویر می کشد. در حالی که دست خط به خودی خود میتواند زیبا یا نازیبا باشد.

خوشنویسی هنر زیبانویسی است و دارای قدمتی باستانی می باشد که در سراسر جهان و در قالب فرهنگ های گوناگون گسترش یافته است. این ویژگی یکی از تفاوت های بارز خوشنویسی با دست خط (Hand Writing) است. فرهنگ های گوناگون از الفبا و روش های مختلفی برای ارتباط استفاده می کنند از همین رو خوشنویسی را میتوان به دسته های متفاوتی نظیر خوشنویسی عربی، خوشنویسی ایرانی(خوشنویسی فارسی)، خوشنویسی غربی، خوشنویسی هندی، خوشنویسی چینی و… تقسیم بندی کرد. نمونه زیر یکی از انواع خوشنویسی فارسی است.

خط نقاشی ترکیبی هنرمندانه از خوشنویسی و صور بصری

برای آشنایی با تاریخچه خط نقاشی ناگزیریم که به صنعت نقاشی ایران نگاهی بیاندازیم. نقاشی ایران که از سال های 40 با پدیده مدرنیسم و پیشرفت های جهانی در این زمینه مواجه شده بود ابتدا تلاشی برای بروزآوری و پیاده سازی سبک های نقاشی غربی در ایران کرد. نقاشان آن زمان برای پیوستن به تحولات دنیا در حیطه نقاشی تلاش می کردند. اما نکته حایز اهمیت در هنر نقاشی و تصویر، ایجاد سبکی بود که علاوه بر پیروی از جریان مدرنیسم دارای ماهیتی درآمیخته با هنر ایرانی باشد.

ایرانی کردن سبک نقاشی کوبیسم را میتوان جزو اولین گام های نقاشی مدرن در ایران دانست. تلاش های هنرمندان سبک سقاخانه برای ایجاد یک اثر نقاشی مدرن و بعدها استفاده از خط در روشنگری بیشتر تصویر اولین قدم ها برای شکل گیری هنر خط نقاشی بودند. هنرمندانی که زمینه پیدایش خط نقاشی را فراهم کرده اند را می توان به دو دسته تقسیم کرد:

دسته اول؛ افراد از صنعت خوشنویسی که رویکردی تصویری و نقاشی گونه به خط می داند و دسته دوم؛ نقاشانی که هنر خوشنویسی را در نقاشی های خود استفاده می کردند.

به طور کلی میتوان خط نقاشی را هنری جدید و معاصر به حساب آورد که برخاسته از آسیا است. با وجود اینکه هنر خوشنویسی در کشورهای غربی نیز وجود دارد ولی چنان زیبایی و انحنایی که در به تصویر کشیدن حروف و کلمات در خوشنویسی شرقی و بالاخص خط نستعلیق وجود دارد در تمامی جهان زبانزد می باشد.

خط نقاشی هنری برخاسته از خوشنویسی کلاسیک و نقاشی مدرن است که بخشی از هویت هنرهای تجسمی معاصر ایران را تشکیل می دهد. البته در کشورهایی نظیر چین از دیرباز از ترکیب خط همراه با خوشنویسی در کنار نقاشی استفاده می شده و نمونه بارز آن را میتوان در نقاشی های دوران کهن آن جستجو کرد که اغلب با نوشتارهایی آموزنده و یا شعری از بزرگان و فیلسوفان همراه بوده است.

خط نقاشی در حوزه خاورمیانه را میتوان به دو دسته خط نقاشی ایرانی و خط نقاشی اسلامی که برگرفته از خطوط عربی است، تقسیم بندی کرد. نقاشی خط مدرن در قالب ایده های گوناگونی نظیر نقاشی خط شعر، نقاشی خط روی بوم، نقاشی خط ساده و… قابل ارائه است. در ادامه برخی از نمونه های خط نقاشی اسلامی را مشاهده می کنید.

خط نقاشی اصیل ایرانی که آمیزه ای از رنگ، هنر و زیبایی است، بیشتر با عناصر نوشتاری همراه است و این راهی برای تمایز هنر خط نقاشی ایرانی از سایر آثار می باشد. رسالت اصلی صنعت خط نقاشی در ایران را می توان از رویکرد مدرنی که به هنرهای سنتی ایرانی نظیر خوشنویسی بخشیده، دریافت. در ادامه چند نمونه از خط نقاشی های زیبا و ایرانی آورده شده اند.

در حوزه نقاشی و خط برخی از افراد از خطاطی برای به تصویر کشیدن موجودات بهره برده اند. در زیر دو نمونه طرح خط نقاشی های زیبا به شکل موجودات یا Zoomorphic آورده شده است.

جمع بندی

نقاشی خط ساده، دست خط و خوشنویسی هر سه وسیله ای برای بیان دیدگاه، احساس و عقیده هستند. این روایتگری در دست خط با کلمات یک عبارت، در خوشنویسی با خطوط شکسته و قوس و کمان های قلم و در خط نقاشی با ترکیبی هنرمندانه و چشم نواز از خوشنویسی و نقاشی پدید می آید. در این بین شاید بتوان هنر معاصر خط نقاشی را دستاوردی شگرف تر نسبت به خوشنویسی یا دست خط دانست. زیرا ضمن عرضه بیانی نوشتاری به مخاطب، حاوی تصویری روایی است که به شیوایی و رسایی کلام کمک می کند.