یکی از اصطلاحاتی که حتما در سال های اخیر به گوش علاقمندان به هنر از جمله خوشنویسان خورده، تایپوگرافی می باشد. در این مقاله با وبسایت «خط و قلم» همراه باشید تا به شما بگوییم که «تایپوگرافی چیست و چه کاربردی در خوشنویسی دارد».
تعریف تایپوگرافی
تایپوگرافی که در فارسی به آن نویسه نگاری هم می گویند، هنر و فن حروف چینی برای نمایش زبان و یا هنر چیدمان حروف برای زبان تصویری است. به زبان دیگر می توان گفت تایپوگرافی، تقویت ویژگی بصری حروف و نزدیک کردن نوشتار به وجه تصویری آن است. چینش حروف شامل حالت قلم، پوینت و مقدمه می شود. امروزه نیز کار چاپ پوسترها و تبلیغات را تایپوگرافی ها انجام می دهند. در تکنیک تایپوگرافی خوانا بودن، اهمیت بسیار زیادی دارد؛ چرا که در زمینه ای استفاده می شود که اطلاع رسانی ویژگی اصلی آن است، ولی در خوشنویسی زیبایی الویت دارد.
در حال حاضر، با گسترش تایپوگرافی که در تلاش است تا ویژگی بصری حروف و نزدیک نمودن نوشته به تصویر را نشان دهد، بسیاری از افراد آن را با تکنیک هایی مانند «خط نگاره»، «کالیگرافی» و حتی «طراحی حروف» همراه می دانند. این در حالی است که تایپوگرافی، هنری گرافیگی است که حروف بدنه اصلی آن را تشکیل داده و از فونت های موجود با تغییراتی که در آن ها برای کشف ویژگی های بصری حروف انجام می شود، استفاده می کند. به این نکته توجه کنید که طراحی حروف به معنای آن است که الفبایی را طراحی کنیم که این قابلیت را داشته باشد که در حالت های گوناگون تایپ شود.
هدف تایپوگرافی
تایپوگرافی هم مانند دیگر شاخه هنری اهدافی را دنبال می کند. در دنیای سنتی مسئولیت هایی به خط سپرده شده بود که بتواند به آسان ترین و خواناترین شکل مفهوم خود را برساند و با نخستین نگاه، محتوا و مفهوم فرم به صورت یک جا به خواننده منتقل شود.
هنرمندان از مهم ترین اهداف بصری، نوآوری و شگفتی را انتخاب کردند و در کنار آن تغییر شکل در حروف، اغراق در حروف و ساده سازی حروف را هم در پیش گرفتند و توانستند زیبایی بصری را به تصویر بکشند. گاها این روند تا جایی ادامه پیدا کرد که به خروف به عنوان فرم محض توجه می شد؛ درست چیزی شبیه به نقاشی!
تغییر و تحولات فرمی خط در ایران با روزنامه شروع شد و خوشنویسان هم که در آن زمان طراحی عنوان نشریات را عهده دار بودند، به این مسئله واقف بودند که برای طراحی عنوان باید زبان بصری جدیدی را اختراع کرد.
به همین خاطر آن ها سعی خود را به کار گرفتند تا از خطوطی مانند طغری و نستعلیق برای نگارش عنوان استفاده کنند. البته این چیزی است که در دوره های مختلف خوشنویسی به فراوانی به چشم می خورد. شاید بتوان گفت طراحی عنوان نوعی ویترین و نمایانگر فضا و روحیه مطلب است. در حال حاضر تمرکز کمتری بر مسئله طراحی عنوان وجود دارد.
همچنین باید به این نکته اشاره کنیم که مهم ترین هدف تایپوگرافی، سرعت بخشیدن به ارسال هر چه سریع تر پیام و برقراری ارتباط به صورت زبان بصری نسبت به نوشته عادی است. در واقع مضمونی که از تایپوگرافی در ذهن ما جای گرفته آن است که حروف را به شکل درهم ریخته روی کاغذ قرار می دهد.
در صورتی که این برداشت کاملا غلط است! تایپوگرافی به مفهوم کشف ارزش های بصری حروف برای بیان یک مفهوم جدید به کار گرفته می شود. همچنین مسئله ای که در جامعه امروز کمتر به آن توجه می شود هماهنگی شکل و حروف با موضوع است. به طور کلی اگر هماهنگی بین موضوع و حروف درست باشد، درک مطلب راحت تر و آسان تر خواهد شد. توجه به جامعه هنری گذشتگان نیز می تواند در این زمینه کمک رسان ما باشد.
همیشه این نکته را به یاد داشته باشید که تایپوگرافی تنها جا به جا کردن خط کرسی حروف نیست و باید به ظرفیت های حروف فارسی آشنایی داشته باشید. حروف فارسی به سبب فرم منخصر به فردی که دارد، بر خلاف حروف لاتین، اگر به هم بچسبد یا فاصله آن ها زیاد شود، خوانایی خود را از دست نمی دهد و به راحتی می توان فرم های خاصی از ترکیب فونت های امروزی بر اساس ترکیبات خوشنویسی را به وجود آورد.
الفبا و حروف به عنوان نمادهایی که بار فرهنگی و عاطفی را بر دوش می کشند، چیزی بالاتر از نمایش الفبایی حروف هستند و می توان از آن ها برای طراحی عنوان فیلم، کتاب، پوستر و… استفاده کرد.
ارتباط تایپوگرافی و خوشنویسی
تایپوگرافی و خوشنویسی با هم فصول مشترکی دارند که گاها تفکیک طراح از خطاط را مشکل می سازد. به خصوص زمانی که ما در مورد خوشنویسی کتابت یا کاربردی صحبت می کنیم و میبینم که این دو چقدر به هم نزدیک هستند.
با این حال بسیاری از افراد عقیده دارند که خوشنویسی نیز نوعی تایپوگرافی است؛ به این ترتیب که خوشنویس سعی می کند که با ترکیب حروف اثری با ارزش های زیباشناختی به وجود آورد. این در حالی است که گرافیست نیز چنان نگاهی به کار خود دارد. برخی دیگر از کارشناسان معتقدند به سبب ماهیت ذاتا کاربردی و صنعتی تایپوگرافی، نباید آن را با خوشنویسی که مسئله ای کمتر کاربردی و بیشتر تزئینی است، مقایسه کرد. برخی نیز عقیده دارند که خوشنویسی و تایپوگرافی وجوه مشترکی با یکدیگر دارند که می تواند آن ها را در کنار هم قرار دهد.
در پایان باید بگوییم که برای رشد و پیشرفت تایپوگرافی باید با شناخت و توجه به معیارهای زیبایی شناسی این هنر، بر پایه گرایش های بومی و ملی، آن را در وسعت جهانی جستجو کنیم و بتوانیم با درک و فهم اصولی و دقیق از این هنر، تایپوگرافی ایران را از نمونه های غربی آن جدا سازیم.
