خوشنویسی از جمله هنرهایی است که گستردگی بسیار زیادی داشته و ارتباطات بسیار پیچیده و عمیقی با سایر هنرها دارد. از موضوعات مهمی که میتوان در مورد آن سخت گفت اهمیت خوشنویسی در شعر می باشد . شعر است که به خوشنویسی رنگ و بو داده و اثر بخشی آن را دو چندان می کند. در مقابل هم اگر هنر خطاط نباشد، زیبایی بصری اشعار مشخص نمی شود و به چشم نمی آید. به همین خاطر است که می توان گفت شعر و خط خوش با هم زیبایی می آفرینند و از هم جدا نیستند. در همین راستا هم شاعران در اشعار خود، به اهمیت خوشنویسی اشاره کرده اند و آن را ارج نهادند. در این مقاله از وبسایت «خط و قلم» که تحت عنوان «اهمیت خوشنویسی در شعر شاعران» در اختیار شما قرار می گیرد، شما را با اهمیت و ارتباط خوشنویسی و شعر آشنا می کنیم.
خوشنویسان بسیار زیادی هستند که برای لذت بردن از زمان خوشنویسی به شعر و غزل و ترانه روی می آورند. در واقع ارتباط عمیقی که بین این دو رشته هنری وجود دارد سبب می شود تا خوشنویس با شوق بیشتری به خلق اثر هنری روی آورد. همین امر باعث شده است تا از روزگاران قدیم تا به امروز بسیاری از شعرا در اشعار خود به اهمیت خوشنویسی اشاره کنند و از اصطلاحات این هنر نام ببرند. از حافظ و سعدی گرفته تا برخی از شاعران معاصر در اشعار خود نکات مهم این رشته هنری را در ذکر کرده اند. در ادامه به برخی از این موارد اشاره خواهیم کرد.
خوشنویسی در شعر شاعران
همان طور که در بالا هم اشاره کردیم، شاعران نامی ایران همواره از اصطلاحات خوشنویسی همانند یک ماده خام و عنصور سازنده در اشعار خود استفاده می کردند. این مسئله گاها تا جایی پیش می رفت که بهره گیری از نکات فنی و تخصصی خوشنویسی ظرایف پنهان و پوشیده فراوانی را در کلام آن ها ایجاد می کرد. با توجه به جایگاه خوشنویسی در تاریخ و فرهنگ کشور ما و ارتباط و پیوند عمیقی که با ادبیات دارد، می توان به این امر بیشتر توجه کرد و عناصر مشترکی را بین خوشنویسی وادبیات پیدا کرد.
از یک منظر دیگر هم می توان به این قضیه نگاه کرد و آن ارتباط انواع خطوط ایرانی و عربی و اشعار گوناگون است. مثلا شعری با ساختار محکم و استوار قصیده که گاها در مدح پادشاهان و دلاوری های آنان سرورده می شود، خوشنویسی آن نیز با شیوه خشک، محکم و زاویه دار قلم کوفی، طومار و محقق انجام می شود. پس از گذشت مدت زمانی که تفکر و روحیه خشن و خشک گذشتگان به نرمی ملایمت روی آورد، شاعران هم توانستند روانی غزل را جایگزین سختی قصیده کنند و خوشنویسی آن نیز از درشتی و تیزی به ظرافت و آسانی گرایش پیدا کرد.
خوشنویسی در شعر شاعران نخستین
در اشعار فردوسی به واژه هایی مانند دیوان، دبیر، نویسنده، نامه، دفتر، تحریر، کتابت، انشا کردن و… اشاره شده و از کاربرد کلماتی مانند حریر سپید، مهره، توقیع به معنای فرمان، کلک به معنای نی، سیمین قلم، دبیر و… نیز در اشعارش سخن می گوید. همچنین شاعرانی مانند فرخی یزدی در شعر خود نسبت های خاصی را به ابزار کار نوشتن داده و معانی عاشقانه و غنی را از اصطلاحات خوشنویسی برآورد کرده است. منوچهری دامغانی نیز همچون دیگر شاعران این دوره تعبیرات زیبایی را در اشعار خود به کار برده است که به عنوان مثال می توان به تشبیه لاله به دوات، برق ابر به نوشته زرین، نرگس به عشر، رخ به طومار، مژگان به وراق، قطره باران به نقطه سفیدآب، برگ یاسمن به طومار و… اشاره کرد.
شعر سنایی غزنوی و خاقانی ارتباط آن با خوشنویسی
از سنایی غزنوی نیز به عنوان نخستین شاعری یاد می شود که نام قلم های خوشنویسی مانند نسخ، محقق و طغرا را در اشعارش به کار برده و بسیاری از محققان معتقدند توصیفات سنایی از اصطلاحات خوشنویسی در شعر بسیاری از شاعران پس از او استفاده شده ولی گیرایی شعر سنایی را ندارد. سنایی در شعرهای خود تشبیهات بسیار زیبایی را به کار برده است که شاید نمونه آن در شعر دیگران کمتر پیدا شود. خاقانی شروانی نیز از جمله شاعرانی است که می توان تاثیر خوشنویسی را در اشعارش دید. این شاعر توانمند علاوه بر آن که نام قلم های مختلف خوشنویسی مانند نسخ، ثلث، رقاع، دیوانی، مغربی، طغرا و… را در مضامین شعری خود به کار برده است، به گونه ای آن ها توصیف می کند که نشان از آشنایی کامل او با این قلم ها دارد.
حافظ و خوشنویسی
در این قسمت از مقاله به برخی از ابیات حافظ شیرازی شاعر بلند مرتبه و نامی اشاره می کنیم که در آن ها به اصطلاحات خوشنویسی اشاره شده که همین امر مشخص می کند که در هر زمانی قلم، کاغذ خط و نقطه مورد توجه بوده و از دید حافظ هم پنهان نمانده است. برخی از ابیات به شرح زیر است:
آن پیک نامور که رسید از دیار دوست / آورد حرز جان ز خط مشکبار دوست
افسوس که شد دلبر و در دیده گریان / تحریر خیال خط او نقش بر آب است
گر دست دهد خاک کف پای نگارم / بر لوح بصر خط غباری بنگارم
سیاه نامه تر از خود کسی نمیبینم / چگونه چون قلمم دود دل به سر نرود
مطبوع تر ز نقش تو صورت نبست باز / طغرا نویس ابروی مشکین وصال تو
در این ابیات اصطلاحاتی از قبیل خط مشکبار، تحریر، خط غبار، قلم و طغرا اشاره شده است.
آن چه که در این مقاله به آن اشاره کردیم، تنها قسمت کوچکی از تاثیر خوشنویسی بر شعر بسیاری از شاعران است. بزرگانی مانند سعدی، نظامی، مولانا و… نیز ابیات مختلفی دارند که در آن ها از خوشنویسی و اصطلاحات آن نام برده شده است. با خواندن این مقاله شاید شما هم علاقمند شده باشید تا به یادگیری هنر خوشنویسی بپردازید. برای این کار می توانید در کلاس های آموزش نستعلیق و همچنین کلاس خوشنویسی خط و قلم مشغول به فعالیت شوید. برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه می توانید با همکاران ما در واحد پشتیبانی تماس حاصل فرمایید.
