تذهیب مجموعه‌ای از نقش‌ها و سمبل ها و علائم جدید و زیبا و بدیع است که نقاشان و تذهیب کاران برای زیباتر کردن کتاب‌ها و دیوان اشعار و قطعه‌های زیبای خط به کار می‌برند.
تذهیب و نمونه های آن حتی در نقاشی ساختمان و ساخت مکان های مذهبی و باستانی و دکوراسیون پست مدرن کاربرد دارد.
تذهیب و تشعیر گل و مرغ نماد موهبت الهی است. نقاشی گل و مرغ، اصطلاحی برای توصیف نوعی از هنر قدیم ایرانی است که دارای موضوع گل، برگ، پرندگانی مانند بلبل و گاه پروانه بود.
در این طرحها گل و مرغ همچون عاشق و معشوق در مناظره عاشقانه هستند، در اینجا مرغ عاشق است و گل، معشوق. در ادبیات فارسی بارها به این مناظرات عاشقانه اشاره شده است، همچون غزلی از خواجه حافظ شیرازی که می فرمایند:
فکر بلبل همه آن است که گل شد یارش گل در اندیشه که چون عشوه کند در کارش
تذهیب هنر برآمده از دل است، تذهیب هم شور و ذوق خوشنویسی را میطلبد و هم سلیقه و تکنیک نقاشی را.
تذهیب در دوره‌های گذشته بیشتر در خدمت خوشنویسی و نگارگری بوده و کمتر تابلوی مستقل به عنوان تذهیب میتوان یافت و به عبارتی تذهیب، هنر مقدس ایرانی در خدمت کتاب آرایی بوده است. مسلماً کتابی چند صد صفحه‌ای بدون هیچ نقش و نگار و رنگی برای بیننده و خواننده آن خسته کننده و کسالت آور است و این جاست که هنر تذهیب به یاری گرفته میشود.
ولی امروزه دوستداران این هنر اصیل بسیار زیاد شده و فقط از تذهیب در تزیین کتاب ها یا حاشیه بندی خوشنویسی ها استفاده نمیشود و اینروزها شاهد نمایشگاه های آثار تذهیب و نگارگری در ایران عزیزمان هستیم و همین نشانگر ذات هنردوست مردم و استقبال از این هنر دیرینه است.
هنر تذهيب و نگارگري شامل استفاده از کليه اصول طراحي نقوش ايراني اسلامي که به آن ها نقوش اسليمي نيز مي گويند است اين نقوش با استفاده از رنگهاي مانند آبرنگ ، گواش ، اکريليک ، رنگ طلا و نقره روي مقواهايي با جنس خاص به اجرا در مي آيند .
هنر تذهيب به دو نوع مختلف تقسيم مي شود : تذهيب شانه اي و تذهيب معرق
تذهيب شانه اي بر روي کاغذ ابري انجام مي شود
تذهيب معرق بر روي کاغذهاي ضخيم و مخصوصي انجام مي شد
در اين بخش به آموزش گام به گام اين هنر خواهيم پرداخت و اولیه های این هنر اصیل ایرانی را برمیشمریم. با ما همراه باشید…
اولين قدم براي آموزش هنر تذهيب تهيه تجهيزات و مواد مورد نياز است. براي طراحي نياز به چند مداد وكاغذ سفيد داريم و براي انجام مراحل اجرايي نياز به رنگ ،قلم مو، پالت رنگ و ابزار مخصوص از جمله جعبه پرگار، انواع ترلينگ و وسايل جانبي داريم.
قدم دوم رسم کادراست، کادر محدوده کار را تعيين مي نمايد بنابراین اهمیت زیادی دارد. برای شروع باید کادرهایی را به صورت دایره، بیضی، مربع، مستطیل درمی آوریم و در ابتدا باید یک چهارم این کادرها را محاسبه بکنیم و این یک چهارم را به قطعات کوچک تر تقسیم کنیم ولی در مورد بیضی و مستطیل نمی توان این کار را کرد. زیرا این دو دارای دو کانون هستند. یک قسمت از این دو را میتوان تقسیم کرد اما بقیه قمستها را باید دست گردان کرد و جای بیاندازیم و کم و زیاد بکنیم
سومین قدم طراحي طرح اوليه روي يک کاغذ پوستي است. به منظور افزايش دقت و سرعت در کار مي توان يک چهارم طرح مورد نظر را طراحي و سپس بوسيله تا زدن کاغذ نقش طراحي شده را به سه قسمت ديگر انتقال داد زیرا از ویژگی های قابل توجه در تذهیب عموما قرینه بودن طرح است.
به این صورت که یک چهارم طرح را بر روی کاغذ کایت می اندازیم و آن رابر روی بوم ثابت می کنیم و بوسیله مهره که سنگ عقیق است به آرامی بر روی تمام فضا می کشیم، این روش سرعت بیشتری دارد و باید این طرح خیلی ملایم قلم گیری قهوه ای بشود و باید مواظب باشیم که دستمان روی طرح نرود چون با خودش طرح را بلند می کند، پس از انتقال طرح به صفحه اصلي به وسيله دستمال تا حد ممکن آثار مداد را از صفحه پاک میکنیم زيرا آثار مداد بر صفحه مانع چسبيدن طلا بر سطح صفحه میشود.
مرحله چهارم رنگ کردن قسمت هاي مورد نظر با ورقه يا ذرات طلا یا نقره است. در گذشته ابتدا با استفاده از ضربه زدن برقطعات طلا، ورق هاي طلا درست مي کردند و در مرحله بعد با وارد کردن ضربه به ورق هاي طلا آن را به ذرات طلا تبديل مي کردند و براي ايجاد خاصيت چسبندگي طلا را با عسل، صمغ يا سيريش مخلوط کرده و در نهايت براي رنگ کردن قسمت هاي مورد نظر از آن استفاده مي کردند اما امروزه دفترچه هايي با ورق هاي طلا تولید شده است و فقط کافی است ذرات طلا در عسل، صمغ يا سيريش حل شوند.جدیدا به جاي طلا در كار تذهيب از انواع گواشهاي طلايي (اكليلها)استفاده ميكنند.
قدم پنجم انتقال طرح روي مقواي اصلي است. دراين مرحله ابتدا باید زيرسازي انجام دهیم تا استحکام مقوا افزایش یابد و مناسب برای رنگ آمیزی و طلاکاری شود.
یکی از عمده ترین کار تذهیب بوم سازی یا همان زیرسازی است. زیرا مقوایی که ما برای این کار انتخاب می کنیم، ممکن است بافت خوبی نداشته باشد و یا اینکه رنگ و طلا را نتواند روی خود جذب کند. بنابراین نشاسته را آب می زنیم و آن را رقیق می کنیم و بوسیله یک دستمال که آن رابه نشاسته آغشته می کنیم ،دستمال را روی مقوا از چپ به راست و از راست به چپ تا پائین مقوا می کشیم تا تمام سطح آغشته به این نشاسته شود. این چسب وارد منافذ مقوا میشود و مقوا را سیر می کند تا حالت مکندگی نداشته باشد، که اگر احیاناً یکی از رنگها، دارای چسب کمتری بود، بتواند روی مقوا نگهداشته شود.
در مرحله ششم نوبت به رنگ آميزي گل ها و ساير طرح هاي اطراف قسمت هاي طلاکاري شده مي رسد. براي اين کار استفاده از رنگ هايي که پوشش مناسبي دارند استفاده مي کنيم . تنوع رنگ در اين مرحله بسيار حايز اهميت است زیرا این رنگ است که به طرح زیبایی و روح میبخشد که البته استفاده از سايه روشن و ترکيب رنگ هاي گرم و سرد جلوه بسيار زيبايي به کار خواهد داد.
دراین روش بهتر است از رنگ های جسمی که بتواند پوشش خوبی به کارمان بدهد، استفاده می کنیم و سطح گلبرگمان را با آن پر می کنیم. تنوع رنگ در گلبرگ ها بسیار مهم است.
سپس برای پرداز ،از قلم این کار استفاده می کنیم که نه گرد باشد و نه باریک. ایجاد نقطه های تیره وایجاد خطهای روشن را در انتها پرداز می گویند. روش پرداز در زمینه های کوچک با نقاط ظریف بسیار مناسب است.
قدم هفتم قلم گیری مشکی است یعنی تمام فضای دور کار را مشکی می کنیم، برای این کار نیاز به مرکب و قلم موی مناسب داریم که معمولاً دست ساز و ایرانی است. مرکب هم باید بسیار شفاف باشد و حرکت نرمی داشته باشد ودست ساز ومخصوص کار تذهیب باشد. قلم معمولاً از موی گربه و سمور است
و در آخر نوبت به قاب گرفتن اثر مي رسد. در اين مرحله با استفاده از يک حاشيه با ضخامتي حدود دو تا سه ميلي متر مانع تماس مستقيم شيشه قاب با اثر تذهیب شويد زیرا تماس شيشه با سطح کار ممکن است در گذر زمان منجر به کاهش کيفيت کار شود.
مطالب اخیر
- کاشی شکسته و کاربرد آن در دکوراسیون
- چگونه از کلاس های غرحضوری بیشترین استفاده را ببریم؟
- تجلی آرامش در هنر خوشنویسی
- چگونه از سنین کودکی خوش خط باشیم؟
